Kurs: Uvod u studije arheologije (osn.)
U okviru predmeta: Uvod u studije arheologije
Predavači

dr Aleksandar Palavestra, redovni profesor u penziji

dr Monika Milosavljević, vanredni profesor

obavezni kurs
Broj bodova: 10.00
Sadržaj kursa: Kurs je zamišljen kao opšti uvod u arheologiju, namenjen studentima prve godine. U toku dva semestra obrađuju se osnovni koncepti arheologije kao discipline i njeno mesto u savremenom društvu. Podrobno se izučava istorija ideja u arheologiji, kao i teorijska strujanja u ovoj nauci, od prvih antikvarskih početaka, pa do najnovijih metodoloških i teorijskih postavki. Kurs je podeljen u tri dela. U prvom se sagledava istorija arheologije od prvih prepoznavanja tragova prošlosti, preko evolucionizma i otkrića velikih civilizacija, do kulturno-istorijske arheologije. Posebno je obrađen istorijat srpske arheologije i arheologije jugoistočne Evrope. U drugom delu, razmotreni su noviji teorijski tokovi u arheologiji od procesne ili »nove arheologije«, do različitih vidova postprocesnih tumačenja prošlosti. U trećem delu kursa proučavaju se različiti vidovi arheologije, kao što su socijalna, ekonomska ili kognitivna arheologija, kao i etički aspekti i značaj ove discipline u savremenom svetu.
Cilj izučavanja kursa: Koncept kursa Uvod u studije arheologije omogućava studentima da se, već od samog početka studiranja upoznaju s ključnim postavkama arheologije: predmetom izučavanja, istorijom ideja, osnovnim pojmovima i teoriskijm pravcima u savremenoj arheologiji.
Preduslovi za polaganje: Početni obavezni kurs bez preduslova
Oblici nastave: Predmet se sastoji od dva časa predavanja nedeljno uz power point prezentacije i dva časa vežbi.
Plan kursa:
1. nedelja
predavanje - Uvod u uvod
Definicije i podele arheologije. Arheologija u porodici disciplina koje izučavaju prošlost, ljudsko društvo i kulturu. Predmet i cilj arheologije. Čemu arheologija i kako ona doprinosi sveukupnom ljudskom saznanju? Zablude, pogrešne predstave i slika arheologije u javnosti.
2. nedelja
predavanje - Arche arheologije
Potreba proučavanja teorijskih koncepata arheologije i istorije ideja dominatnih u ovoj disciplini. Nastanak i postepeno sazrevanje ideje o prošlosti njenim materijalnim ostacima od drevnog Bliskog istoka, preko antike, srednjovekovnih znanja i zabluda do renesansnog oživljavanja interesovanja za antiku.
3. nedelja
predavanje - Antikvarstvo
Antikvarstvo i kabineti kurioziteta kao prethodnica naučne arheologije. Vinkelman i stvaranje klasične arheologije i istorije umetnosti. Romantičarsko shvatanje prošlosti i nacinalna istorija.
4. nedelja
predavanje - Ideja progresa
-Ideja progresa i njen značaj u doba prosvećenosti. Značaj industrijske revolucije kao društevnog okvira evolucionističke ideje. Geološka izučavanja i starost zemlje. Katastrofisti, diluvijalisti i uniformitaristi. Darvinova teorija i njen značaj u prirodnim i društvenim naukama.
5. nedelja
predavanje - Klasifikacija i tipologija
Kristijan Tomsen, Jens Vorse i trostepeni sistem kao arheološka klasifikacija. Oskar Montelijus i tipološki sistem. Počeci difuzionizma. Uticaj Darvinizma na arheologiju: unilinearna evolucija i savremeni preživci praistorije. Rasističke i kolonijalne implikacije jednolinijske paralelističke evolucije.
6. nedelja
predavanje - Otkriće velikih civilizacija
Napoleonova naučna ekspedicija, i njen značaj u otkriću drevne egipatske civilizacije. Međunarodna trka za antikvitetima i prenošenje spomenika u Evropu. Rađanje egiptologije. Istraživanja Mesopotamije i Persije. Dešifrovanje klinastog pisma i biblioteke na glinenim tablicama. Arheologija otkriva biblijske gradove.
7. nedelja
predavanje - Egejska kopča
Istraživanja Hajnriha Šlimana: Troja i Mikena. Artur Evans i minojska civilizacija. Egejska kopča koja povezuje bliskoistočne civilizacije s evropskom praistorijom.
8. nedelja
predavanje - Koncept arheološke kulture
Normativni koncept arheološke kulture. Arheološka kultura kao osnovna jedinica arheološke interpretacije. Arheološka kultura: realni entitet u prošlosti ili proizvod arheološkog rezonovanja?
9. nedelja
predavanje - Arheologija kao istorija kultura
Da li su kulture po prirodi statične i inertne? Difuzija s istoka kao univerzalno objašnjenje kulturne promene. Migracionizam i difuzionizam, sličnosti i razlike. Hiperdifuzionizam. Arheološka kultura i etnos. Gustaf Kosina i indogermanska teorija.
10. nedelja
predavanje - Gordon Čajld i dominacija kulturno-istorijske arheologije
Gordon Čajld. Praistorija Evrope i bliskoistočni uticaji. Arheološke karte kultura i hronološke tabele. Kulturno-istorijska sinteza u evropskoj i američkoj arheologiji i formiranje »tradicionalne arheologije«. Prve kritike na račun kulturno-istorijske arheologije i arheološki skepticizam. Arheologija u Sovjetskom Savezu: istorija materijalne kulture i stadijalisti.
11. nedelja
predavanje - Valtrović “čuvar muzeja”
Pregled arheoloških ideja u Srbiji. Putopisci. Počeci arheološkog pručavanja i zaštite spomenika. Prve institucije. Mihailo Valtrović kao začetnik srpske arheologije. Arheološke institucije: Katedra za arheologiju, Narodni muzej, Srpsko arheološko društvo, Starinar. Pančić, Žujović i udeo prirodnih nauka u srpskoj arheologiji.
12. nedelja
predavanje - Preko Dunava i Drine
Arheologija u južnoslovenskim zemljama pod Austrougarskom. Splitski muzej i istraživanje Dalmacije. Vojvodina i muzejski poverenici. Zemaljski muzej u Sarajevu kao žarište arheološkog istraživanja Balkana.
13. nedelja
predavanje - Miloje Vasić i Vinča
Miloje Vasić i njegova uloga u srpskoj arheologiji. Vinča: praistorijska ili jonska? Prva tri doktora arheologije, klasičnih nauka i istorije umetnosti: MilojeVasić, Nikola Vulić i Vladimir Petković i praistorijska, klasična i srednjovekovna arheologija u Srbiji. Miodrag Grbić i alternativne interpretacije neolita.
14. nedelja
predavanje - Garašanin i Srejović
Hronologija neolita centralnog Balkana: radovi Vladimira Milojčića, Drage i Milutina Garašanina, Alojza Benca, Milutin Garašanin i njegovo delo. Individualna vizija Dragoslava Srejovića.
15. nedelja
- - Provera znanja
-
16. nedelja
predavanje - Kriza u interpretaciji
Promena metodoloških uporišta i kritika kulturno-istorijske arheologije. Pozitivizam u arheologiji i filozofija Karla Hempela. Hipotetičko deduktivni pristup i naučna objašnjenja.
17. nedelja
predavanje - Nova arheologija u sedam magičnih tačaka
Osnovne postavke nove ili procesne arheologije: naučni pristup, ekspliciranje ciljeva istraživanja, kulturna evolucija, sistemsko mišljenje, kultura kao adaptacija, kultura kao proces, optimizam. Arheologija kao prirodna, egzaktna nauka.
18. nedelja
predavanje - Modeli u arheologiji
Modeli u arheologiji. Generalizacije i zakoni. Hipotetičko deduktivni pristup i univerzalni zakoni ljudske prirode na primeru slavnih detektiva iz literature.
19. nedelja
predavanje - Više antropologije!
Nova arheologija i antropologija: neoevolucionizam. Funkcionalizam i sistemsko mišljenje. Etnoarheologija i eksperimentalna arheologija. Problemi s analogijama i teorija srednjeg opsega. Nasleđe procesne arheologije.
20. nedelja
predavanje - Kritika procesne arheologije
Kritika “objektivnog” znanja procesne arheologije. Arheologija u krilu postmodernističkih ideja. Hoderov kontekst značenja. Prošlost se ne može odvojiti od vrednosnih sudova. Osnovni koncepti procesne arheologije na udaru postprocesne kritike: naučni pristup, generalizacaija, posmatranje društva kao predmeta, “objektivne neutralne” činjenice.
21. nedelja
predavanje - Ključni koncepti postprocesne arheologije
Hermenautika. Čitanje materijalne kulture kao teksta. Traženje individue u prošlosti. Poblem relativizma u postprocesnoj arheologiji. Interpretativne arheologije.
22. nedelja
predavanje - Mnoštvo staza
Arheologija i istorija: Kolingvudova empatija i Brodelova istorija dugog trajanja. Strukturalistička arheologija. Arheologija roda i pola i feminsitička kritika. Kritička teorija arheologije i neomarksistička arheologija. Arheologija kao umetnost i zanat.
23. nedelja
predavanje - Socijalna arheologija
Razmere društva od družine do države: neoevolucionistički doprinos. Svedočanstva o društvu na osnovu analize prostora: tragovi u stambenom objektu, staništu, naselju i pejzažu. Geografski modeli analize prostora u arheologiji: teorija centralnog mesta, Tisenovi poligioni, kstent i drugi geografski modeli.
24. nedelja
predavanje - Društveni položaj i moć
Svedočanstva o društvu na osnovu analize grobova: konstrukcije, grobni prilozi, prostorne analize, geografski modeli. Etnički identitet i materijalna kultura. Političko nadmetanje i ratovi. Rod i pol u arheologiji. Marginalni delovi društva: deca, stari ljudi, robovi. Zabava i igre.
25. nedelja
predavanje - Ekonomska arheologija
Supstantivistički i formalistički pogled na ekonomiju. Prepoljoprivredne i poljoprivredne kulture. Arheološko proučavanje ishrane: biljni i životinjski ostaci. Arheološko proučavanje tehnologije: kremena industrija, obrada drveta, obrada kože i tekstila, kosti i trošnih materijala. Keramika: prvi sintetički materijal. Metalurgija: arheološko proučavanje rudarstva i metalurgije. Industrijska arheologija.
26. nedelja
predavanje - Kontakti i komunikacija
Razmena i trgovina: ekonomska ili društvena potreba? Vidovi razmene od recipročnosti do tržišne privrede. Prostorne analize i različiti modeli razmene i trgovine. Numizmatika kao deo ekonomske arheologije.
27. nedelja
predavanje - Kognitivna arheologija
Postoji li univerzalna ljudska priroda? Kosmologija, kult, religija i ikonografija i njihovi tragovi u arheološkim nalazima. Jezik i pismo – najbolji uvid u kognitivne sisteme prošlosti. Kolektivni i lični identitet. Merenje - arheološki trag drevnog razmišljana i matematičkih znanja.
28. nedelja
predavanje - Arheologija u službi javnosti
Etička pitanja arheologije i njeno mesto u savremenom društvu. Za koga arheolozi rade? Prezentacija prošlosti. Muzeji i službe zaštite. Ko poseduje pravo na prošlost? Izazovi arheologiji. Neobjavljivanje i ljubomorno čuvanje materijala. Kolekcionari, detektori i pljačkaši. Religijski obredi i arheološka praksa: iskopavanje ili skrnavljenje grobova. Arheologija kao sagledavanje sveukupne avanture čovečanstva.
29. nedelja
- - Provera znanja
-
30. nedelja
predavanje - Zaključna razmatranja i diskusija
-
Literatura i izvori podataka:
Opsta obavezna Literatura
A. Palavestra, Usamljeni arheolog. Terenski metod Miloja M. Vasića, Filozofski fakultet, Beograd, 2020, 22-25; 285-304.
B. Olsen, Od predmeta do teksta, Beograd, 2002. Strane: 29-39.
C. Renfrew and P. Bahn, Archaeology. Theories, Methods and Practice, London, 2016. Poglavlja: 5, 9, 10.
Monika Milosavljević, Osvit Arheologije, Dosije, Beograd, 2020. Strane 44-76.
A. Palavestra, Kulturni konteksti arheologije, Filozofski fakultet, Beograd, 2011. Strane: 18-35; 59-79; 82-84; 98-106; 120-137; 165-186; 189-192; 197-214; 221-231; 235-261.
Zenon Kosidovski, Kad je sunce bilo bog, Beograd, 1979. Strane: 14-43; 105-127; 190-209.
Kevin Grin, Uvod u arheologiju, Clio, Beograd 2003. Strane: 8-63; 187-200; 305-355.
M. Milinković, Filozofski fakultet u Beogradu – Odeljenje za arheologiju, Enciklopedija srpske istoriografije (ur. S. Ćirković i R. Mihaljčić), Beograd, 1997. Strane: 134-137.
M. DŽonson, Arheološka teorija, Clio, Beograd 2007. (M. Johnson, Archaeological Theory, Oxford, 1999). Poglavlja 1-8.
Spomenica Srpskog arheološkog društva (ur. N. Tasić), Beograd, 1983. Strane: 1-40.
Staša Babić, Grci i drugi, Clio, Beograd 2008, strane: 11-38.
Opsta dopunska Literatura
A. Palavestra, Vasić pre Vinče (1900-1908), Etnoantropološki problemi 7/3, 2012, 649-679.
A. Palavestra, Kulturni konteksti arheologije, Filozofski fakultet, Beograd, 2011. Strane: 153-163.
B. Olsen, Od predmeta do teksta, Beograd, 2002.
C. Renfrew and P. Bahn, Archaeology. Theories, Methods and Practice, London, 2016.
D. Srejović i dr., Arheološki leksikon, Beograd, 1997.
J. Malina, Z. Vašíček, Archaeology yesterday and today, Cambridge 1990. Strane: 1-15; 19-22; 24-33; 35-56; 60-73, 90-95; 103-114.
K. V. Ceram, Bogovi, grobovi i naučnici, Beograd 2016. Strane: 1-269.
Milutin Garašanin. Razgovori o Arheologiji, (prir. S. Babić i M. Tomović), Beograd, 1995. Strane: 7-108.
Monika Milosavljević, Osvit Arheologije, Dosije, Beograd, 2020. Strane 77-111.
The Atlas of World Archaeology (P. Bahn ed.) London, 2000.
A. Palavestra i M. Milosavljević, Miloje M. Vasić, Srbi 1903-1914. Istorija ideja (prir. M. Ković) , Beograd, Clio, 2015. 319-327.
D. Srejović, Iskustva prošlosti, Beograd 2001. Strane:193-212; 237-241; 323-330.