|
Kurs: Uvod u studije arheologije U okviru predmeta: Uvod u studije arheologije Predavači dr Aleksandar Palavestra, redovni profesor u penziji dr Monika Milosavljević, vanredni profesor obavezni kurs Broj bodova: 8.00 Sadržaj kursa: Kurs je zamišljen kao opšti uvod u arheologiju, namenjen studentima prve godine. U toku dva semestra obrađuju se osnovni koncepti arheologije kao discipline i njeno mesto u savremenom društvu. Podrobno se izučava istorija ideja u arheologiji, kao i teorijska strujanja u ovoj nauci, od prvih antikvarskih početaka, pa do najnovijih metodoloških i teorijskih postavki. Kurs je podeljen u tri dela. U prvom se sagledava istorija arheologije od prvih prepoznavanja tragova prošlosti, preko evolucionizma i otkrića velikih civilizacija, do kulturno-istorijske arheologije. Posebno je obrađen istorijat srpske arheologije i arheologije jugoistočne Evrope. U drugom delu, razmotreni su noviji teorijski tokovi u arheologiji od procesne ili »nove arheologije«, do različitih vidova postprocesnih tumačenja prošlosti. U trećem delu kursa proučavaju se različiti vidovi arheologije, kao što su socijalna, ekonomska ili kognitivna arheologija, kao i etički aspekti i značaj ove discipline u savremenom svetu. Cilj izučavanja kursa: Koncept kursa Uvod u studije arheologije omogućava studentima da se, već od samog početka studiranja, upoznaju s osnovnim idejnim i teorijskim postavkama arheologije. Izbegavanje teorijskih eksplikacija, karakteristično za kulturno-istorisjku arheologiju – koja je dominirala srpskom arheologijom XX veka - udaljilo je, tokom proteklih nekoliko decenija, našu nauku od vodećih idejnih strujanja svetske arheologije. Savladavanjem kursa Uvod u studije arheologije, studenti će biti u mogućnosti da razumeju teoriju i jezik savremene arheologije, da budu u toku najnovijih ideja u ovoj disciplini, da uspešno koriste stranu literaturu, kao i da ravnopravno komuniciraju sa međunarodnom arheološkom zajednicom. Preduslovi za polaganje: Nisu potrebni preduslovi. Oblici nastave:
Kurs se sastoji od dva časa predavanja nedeljno. Obaveze studenata: 2 kvalifikaciona testa (1 na kraju prvog i 1 na kraju drugog semestra).
Pohađanje nastave nacin_ocenjivanja_rada_i_rezultata: Za sve studente upisane do školske 2007/2008. godine, ispit se polaže usmeno, posle drugog semestra.
Za studente upisane od 2007. godine ispit se polaže pismeno, testovi na kraju prvog i drugog semestra.
Plan kursa: 1. nedelja predavanje - Uvod u uvod Definicije i podele arheologije. Arheologija u porodici disciplina koje izučavaju prošlost, ljudsko društvo i kulturu. Predmet i cilj arheologije. Čemu arheologija i kako ona doprinosi sveukupnom ljudskom saznanju? Zablude, pogrešne predstave i slika arheologije u javnosti. 2. nedelja predavanje - Arche arheologije Potreba proučavanja teorijskih koncepata arheologije i istorije ideja dominatnih u ovoj disciplini. Nastanak i postepeno sazrevanje ideje o prošlosti njenim materijalnim ostacima od drevnog Bliskog istoka, preko antike, srednjovekovnih znanja i zabluda do renesansnog oživljavanja interesovanja za antiku. 3. nedelja predavanje - Antikvarstvo Antikvarstvo i kabineti kurioziteta kao prethodnica naučne arheologije. Vinkelman i stvaranje klasične arheologije i istorije umetnosti. Romantičarsko shvatanje prošlosti i nacinalna istorija. 4. nedelja predavanje - Ideja progresa Ideja progresa i njen značaj u doba prosvećenosti. Značaj industrijske revolucije kao društevnog okvira evolucionističke ideje. Geološka izučavanja i starost zemlje. Katastrofisti, diluvijalisti i uniformitaristi. Darvinova teorija i njen značaj u prirodnim i društvenim naukama. 5. nedelja predavanje - Klasifikacija i tipologija Kristijan Tomsen, Jens Vorse i trostepeni sistem kao arheološka klasifikacija. Oskar Montelijus i tipološki sistem. Počeci difuzionizma. Uticaj Darvinizma na arheologiju: unilinearna evolucija i savremeni preživci praistorije. Rasističke i kolonijalne implikacije jednolinijske paralelističke evolucije.
6. nedelja predavanje - Otkriće velikih civilizacija Napoleonova naučna ekspedicija, i njen značaj u otkriću drevne egipatske civilizacije. Međunarodna trka za antikvitetima i prenošenje spomenika u Evropu. Rađanje egiptologije. Istraživanja Mesopotamije i Persije. Dešifrovanje klinastog pisma i biblioteke na glinenim tablicama. Arheologija otkriva biblijske gradove. Istraživanja Hajnriha Šlimana: Troja i Mikena. Artur Evans i minojska civilizacija. Egejska kopča koja povezuje bliskoistočne civilizacije s evropskom praistorijom.
7. nedelja predavanje - Koncept arheološke kulture Normativni koncept arheološke kulture. Arheološka kultura kao osnovna jedinica arheološke interpretacije. Arheološka kultura: realni entitet u prošlosti ili proizvod arheološkog rezonovanja? 8. nedelja predavanje - Arheologija kao istorija kultura Da li su kulture po prirodi statične i inertne? Difuzija s istoka kao univerzalno objašnjenje kulturne promene. Migracionizam i difuzionizam, sličnosti i razlike. Hiperdifuzionizam. Arheološka kultura i etnos. Gustaf Kosina i indogermanska teorija. 9. nedelja predavanje - Gordon Čajld i dominacija kulturno-istorijske arheologije Gordon Čajld. Praistorija Evrope i bliskoistočni uticaji. Arheološke karte kultura i hronološke tabele. Kulturno-istorijska sinteza u evropskoj i američkoj arheologiji i formiranje »tradicionalne arheologije«. Prve kritike na račun kulturno-istorijske arheologije i arheološki skepticizam. Arheologija u Sovjetskom Savezu: istorija materijalne kulture i stadijalisti. 10. nedelja predavanje - Valtrović “čuvar muzeja” Pregled arheoloških ideja u Srbiji. Putopisci. Počeci arheološkog pručavanja i zaštite spomenika. Prve institucije. Mihailo Valtrović kao začetnik srpske arheologije. Arheološke institucije: Katedra za arheologiju, Narodni muzej, Srpsko arheološko društvo, Starinar. Pančić, Žujović i udeo prirodnih nauka u srpskoj arheologiji. Arheologija u južnoslovenskim zemljama pod Austrougarskom. Splitski muzej i istraživanje Dalmacije. Vojvodina i muzejski poverenici. Zemaljski muzej u Sarajevu kao žarište arheološkog istraživanja Balkana. 11. nedelja predavanje - Miloje Vasić i Vinča Miloje Vasić i njegova uloga u srpskoj arheologiji. Vinča: praistorijska ili jonska? Prva tri doktora arheologije, klasičnih nauka i istorije umetnosti: MilojeVasić, Nikola Vulić i Vladimir Petković i praistorijska, klasična i srednjovekovna arheologija u Srbiji. Miodrag Grbić i alternativne interpretacije neolita. Hronologija neolita centralnog Balkana: radovi Vladimira Milojčića, Drage i Milutina Garašanina, Alojza Benca
12. nedelja predavanje - Garašanin i Srejović Milutin Garašanin i njegovo delo. Individualna vizija Dragoslava Srejovića. 13. nedelja predavanje - Kriza u interpretaciji Promena metodoloških uporišta i kritika kulturno-istorijske arheologije. Pozitivizam u arheologiji i filozofija Karla Hempela. Hipotetičko deduktivni pristup i naučna objašnjenja. 14. nedelja predavanje - Nova arheologija u sedam magičnih tačaka Osnovne postavke nove ili procesne arheologije: naučni pristup, ekspliciranje ciljeva istraživanja, kulturna evolucija, sistemsko mišljenje, kultura kao adaptacija, kultura kao proces, optimizam. Arheologija kao prirodna, egzaktna nauka. Modeli u arheologiji. Generalizacije i zakoni. Hipotetičko deduktivni pristup i univerzalni zakoni ljudske prirode na primeru slavnih detektiva iz literature. 15. nedelja predavanje - Više antropologije! Nova arheologija i antropologija: neoevolucionizam. Funkcionalizam i sistemsko mišljenje. Etnoarheologija i eksperimentalna arheologija. Problemi s analogijama i teorija srednjeg opsega. Nasleđe procesne arheologije.
16. nedelja predavanje - Kritika procesne arheologije Kritika “objektivnog” znanja procesne arheologije. Arheologija u krilu postmodernističkih ideja. Hoderov kontekst značenja. Prošlost se ne može odvojiti od vrednosnih sudova. Osnovni koncepti procesne arheologije na udaru postprocesne kritike: naučni pristup, generalizacaija, posmatranje društva kao predmeta, “objektivne neutralne” činjenice. 17. nedelja predavanje - Ključni koncepti postprocesne arheologije Hermenautika. Čitanje materijalne kulture kao teksta. Traženje individue u prošlosti. Poblem relativizma u postprocesnoj arheologiji. Interpretativne arheologije. 18. nedelja predavanje - Mnoštvo staza Arheologija i istorija: Kolingvudova empatija i Brodelova istorija dugog trajanja. Strukturalistička arheologija. Arheologija roda i pola i feminsitička kritika. Kritička teorija arheologije i neomarksistička arheologija. Arheologija kao umetnost i zanat. 19. nedelja predavanje - Socijalna arheologija Razmere društva od družine do države: neoevolucionistički doprinos. Svedočanstva o društvu na osnovu analize prostora: tragovi u stambenom objektu, staništu, naselju i pejzažu. Geografski modeli analize prostora u arheologiji: teorija centralnog mesta, Tisenovi poligioni, xtent i drugi geografski modeli.
20. nedelja predavanje - Društveni položaj i moć Svedočanstva o društvu na osnovu analize grobova: konstrukcije, grobni prilozi, prostorne analize, geografski modeli. Etnički identitet i materijalna kultura. Političko nadmetanje i ratovi. Rod i pol u arheologiji. Marginalni delovi društva: deca, stari ljudi, robovi. Zabava i igre. 21. nedelja predavanje - Ekonomska arheologija Supstantivistički i formalistički pogled na ekonomiju. Prepoljoprivredne i poljoprivredne kulture. Oblici proizvodnje: od kućne do industrijske proizvodnje. Industrijska arheologija. Specijalizacija u privredi. Arheološko proučavanje ishrane: biljni i životinjski ostaci. Arheološko proučavanje tehnologije: kremena industrija, obrada drveta, obrada kože i tekstila, kosti i trošnih materijala. Keramika: prvi sintetički materijal. Metalurgija: arheološko proučavanje rudarstva i metalurgije.
22. nedelja predavanje - Kontakti i komunikacija Razmena i trgovina: ekonomska ili društvena potreba? Vidovi razmene od recipročnosti do tržišne privrede. Prostorne analize i različiti modeli razmene i trgovine. Numizmatika kao deo ekonomske arheologije. 23. nedelja predavanje - Kognitivna arheologija Postoji li univerzalna ljudska priroda? Esencijalizam i etnocentrizam. Da li razmišljalju i odlučuju kulture ili ljudi? Planiranje. Kosmologija, kult, religija i ikonografija i njihovi tragovi u arheološkim nalazima. Crkvena arheologija. Kako su se misli izražavale: jezik i pismo – najbolji uvid u kognitivne sisteme prošlosti. Kolektivni i lični identitet. Merenje - arheološki trag drevnog razmišljana i matematičkih znanja. 24. nedelja predavanje - Arheologija u službi javnosti Etička pitanja arheologije i njeno mesto u savremenom društvu. Za koga arheolozi rade? Prezentacija prošlosti odgovornost arheologa i muzeologa. Muzeji i službe zaštite. Ko poseduje pravo na prošlost? Izazovi arheologiji. Neobjavljivanje i ljubomorno čuvanje materijala. Kolekcionari, detektori i pljačkaši. Religijski obredi i arheološka praksa: iskopavanje ili skrnavljenje grobova. Kuda s kostima? Arheologija kao sagledavanje sveukupne avanture čovečanstva.
Literatura i izvori podataka: Opsta obavezna Literatura A.Palavestra, Arheologija i socijalna antropologija (skripta), Filozofski fakultet, Beograd 2007. Strane: 4-18; 39-55; 59-61; 73-79; 93-109; 131-150; 152-155; 160-174; 180-188, 193-212. B. Olsen, Od predmeta do teksta, Beograd, 2002. Strane: 29-39. C. Renfrew and P. Bahn, Archaeology. Theories, Methods and Practice, London, 2000. Poglavlja: 5, 9, 10. J. Malina, Z. Vašíček, Archaeology yesterday and today, Cambridge 1990. Strane: 2-4; 11-15; 19-22; 24-27. Staša Babić, Antropologija antike (skripta), Filozofski fakultet, Beograd, 2007. Strane: 35-38. D. Srejović, Iskustva prošlosti, Beograd 2001. Strane: 107-114. Zenon Kosidovski, Kad je sunce bilo bog, Beograd, 1979. Strane: 14-43; 105-127; 190-209. Kevin Grin, Uvod u arheologiju, Clio, Beograd 2003. Strane: 8-63; 187-200; 305-355. M. Milinković, Filozofski fakultet u Beogradu – Odeljenje za arheologiju, Enciklopedija srpske istoriografije (ur. S. Ćirković i R. Mihaljčić), Beograd, 1997. Strane: 134-137. M. DŽonson, Arheološka teorija, Clio, Beograd 2007. (M. Johnson, Archaeological Theory, Oxford, 1999.). Poglavlja: 1-8. Spomenica Srpskog arheološkog društva (ur. N. Tasić), Beograd, 1983. Strane: 1-40. Opsta dopunska Literatura B. Olsen, Od predmeta do teksta, Beograd, 2002. C. Renfrew and P. Bahn, Archaeology. Theories, Methods and Practice, London, 2000. C. W. Ceram, Bogovi, grobovi i učenjaci, Zagreb 1955. Strane: 1-277. D. Srejović i dr., Arheološki leksikon, Beograd, 1997. J. Malina, Z. Vašíček, Archaeology yesterday and today, Cambridge 1990. Strane: 1-15; 19-22; 24-33; 35-56; 60-73, 90-95; 103-114. Milutin Garašanin. Razgovori o Arheologiji, (prir. S. Babić i M. Tomović), Beograd, 1995. Strane: 7-108. Past Worlds: The Times Atlas of Archaeology, London, 1989. The Atlas of World Archaeology (P. Bahn ed.) London, 2000. W. Bray, D. Trump, The Penguin Dictionary of Archaeology, Harmondsworth, 1970. D. Srejović, Iskustva prošlosti, Beograd 2001. Strane:193-212; 237-241; 323-330. |
