|
Kurs: Istorija umetnosti srpskih zemalja srednjeg veka I (osn.) U okviru predmeta: Istorija umetnosti srpskih zemalja srednjeg veka I Predavači dr Dragan Vojvodić, redovni profesor dr Miodrag Marković, redovni profesor dr Dragana Pavlović, docent obavezni kurs Broj bodova: 8.00 Sadržaj kursa: Na predavanjima se prezentuju spomenici arhitekture, skulpture i slikarstva, kao i ostala umetnička dela nastala na teritoriji srpskih zemalja srednjeg veka u periodu od pokrštavanja Srba u drugoj polovini 9. veka do smrti kralja Milutina (1321). Reč je o sistematičnom hronološkom pregledu, u okviru kojeg su spomenici i dela grupisani po stilskim ili regionalnim skupinama, odnosno u vezi sa delatnošću određenih ktitora, umetnika ili umetničkih radionica. Uz iznošenje najvažnijih činjenica o samim delima, njihovim stvaraocima i istorijskom kontekstu njihovog nastanka, razmatraju se sve relevantne stilske pojave, spoljašnji uticaji, kao i značaj srpske srednjovekovne baštine u širem okruženju.
Na časovima vežbi, studenti preko usmenih i pismenih seminarskih radova razvijaju različite stručne veštine, od prepoznavanja i analize do tumačenja i prezentacije dela ili stilskih pojava, usvajajući pri tome metodologiju, terminologiju i literaturu neophodnu za studije srednjovekovne umetnosti.
Cilj izučavanja kursa: Sticanje širokih znanja o delima umetnosti nastalim u srpskim zemljama od vremena pokrštavanja Srba do smrti kralja Milutina (1321). Osposobljavanje za opis, analizu, tumačenje i prezentaciju dela srpske srednjovekovne umetnosti u pisanoj i usmenoj formi. App.preduslovi_za_polaganje: Nema posebnih uslova Oblici nastave:
Predavanja, vežbe i praktična nastava. Plan kursa: 1. nedelja predavanje - Uvod u predmet Prostorno i vremensko određenje predmeta, istorijat proučavanja srpske srednjovekovne umetnosti i istorijat katedre za istoriju umetnosti srednjeg veka na Filozofskom fakultetu u Beogradu; obavezna i šira literatura. 2. nedelja predavanje - Počeci umetnosti kod Srba Počeci umetnosti kod Srba (od pokrštavanja do privremenog gubitka samostalnost u doba cara Vasilija II i stvaranja Ohridske arhiepiskopije 1018. godine):
arhitektura: Sv. Petar u Rasu, Sv. Jovan u Zatonu na Limu, Sv. Stefan u Vrutcima kod Sarajeva i šestolist u Rogačićima kod Sarajeva (Srbija), Osmolist u Ošlju kod Stona i Sv. Đorđe kod Janjine na Pelješcu (Zahumlje), Bazilika u Martinićima i Prečista Krajinska kod Skadarskog jezera (Duklja);
skulptura: Bazilika u Martinićima, Sv. Stefan u Vrutcima, Sv. Đorđe u Janjini na Pelješcu (Zahumlje), Crkva Svetog Pavla u Paljem Brdu (Konavli, Travunija );
slikarstvo:
Zidno slikarstvo – Sv. Petar u Rasu;
Iluminirani rukopisi - Marijino jevanđelje (Moskva, Ruska državna biblioteka, Grig. F. 87, № 6).
3. nedelja predavanje - Od stvaranja Dukljanske kraljevine do Nemanjinog dolaska na vlast, 1 Umetnost XI veka:
arhitektura:
Sv. Mihailo u Stonu, Sv. Toma u Kutima, Sv. Đorđe u Ribnici, Sv. Dimitrije u Gabrilima, Manastir Sv. Petar “u polju” kod Trebinja - crkva Sv. Petra,
Crkva C u Ratcu kod Bara,Sv. Martin u Stonu;
skulptura: Sv. Mihailo u Stonu, Sv. Toma u Kutima, Sv. Stefan u Sušćepanu kod Herceg Novog, Šestolist u Rogačićima kod Sarajeva, Sv. Đorđe u Ribnici, Sv. Pavle u selu Muo kod Kotora, Prva crkva Sv. Petra na Limu; pečat kralja Bodina;
slikarstvo:Sv. Mihailo u Stonu, Sveti Toma 4. nedelja predavanje - Od stvaranja Dukljanske kraljevine do Nemanjinog dolaska na vlast, 2 Kneževina Neretljana:
Kontinentalni deo kneževine: Sv. Petar u Prikom (Omiš), Sv. Đorđe u Tučepima, Sv. Mihailo kod sela Igrana na Biokovu, Sv. Jovan Krstitelj u Podaci kod Zaostroga, Sv. Andrija u Sladincu kod Ploča;
Brač: Sv. Nikola kod Selaca , Sv. Ilija kod Donjeg Humca, Sv. Kliment u Straževniku (kod Gornjeg Humca), Sv. Toma iznad Nadsela (kod Selaca), Svi Sveti u Mošujama kod Gornjeg Humca, Sv. Mihailo u Pothumu kod Gornjeg Humca Sv. Jovan Krstitelj u Bolu
Sv. Mihailo kod Dola, Sv. Đorđe kod Nerežišća, Sv. Đorđe u Straževniku kod Gornjeg Humca, Sv. Kozma i Damjan na Smrčeviku, Sv. Nedelja u Gradcu, Sv. Martin kod Bobovišća;
Sv. Stefan u Pučišćima, Sv. Duh u Škripu;
Hvar: Dvojna crkva u Starom Gradu, Sv. Vid kod Velog Grablja;
Korčula: Sv. Kozma i Damjan u Zablaću, Sv. Petar u Korčuli,Sveti Vid na groblju u Žrnovu, Sv. Stefan kod Čare, ranosrednjovekovna crkva na ostrvcetu Majsan;
Mljet: Sv. Pankratije kod Babinog Polja, Sv. Pavle u Crkvini kod Korita, Sv. Mihailo u Sutmiholju, Sv. Andreja i Sv. Đorđe kod Babinog Polja;
Lastovo: Sv. Luka kod Kručice, Sv. Kiprijan kod Skrivene Luke, Sv. Đorđe na ostrvcetu Prežba, Sv. Bogorodica na ostrvcetu Stomorina, Sv. Nikola na ostrvcetu Sušac;
Vis: Sv. Mihailo kod Komiže na Visu, Sv. Silvestar na ostrvu Biševu, Sv. Andrija na ostrvu Svetac.
5. nedelja predavanje - Od stvaranja Dukljanske kraljevine do Nemanjinog dolaska na vlast, 3 Umetnost prve polovine XII veka: arhitektura: Duklja - Sv. Sava Osvećeni u Budvi, Sv. Tripun u Kotoru; Zahumlje i Travunija - Manastir Sv. Petar “u polju” kod Trebinja, Sv. Petar u Zavali, crkva u Paniku; Raška - Sv. Đorđe u Zvečanu;
skulptura: Sv. Tripun u Kotoru, Sv. Petar u Zavali;
slikarstvo: Sv. Sava Osvećeni u Budvi, crkva u Paniku.
6. nedelja predavanje - Umetnost u Raškoj do dolaska Nemanje na vlast Sv. Đorđe u Zvečanu;
Arhitektura prvih Nemanjinih zadužbina - uticaji Vizantije i Zapada i stvaranje osnova za nastanak raškog stila (Sv. Nikola u Toplici, Bogorodičina crkva u Toplici),
Sv. Petar u Bijelom Polju.
7. nedelja predavanje - Umetnost Nemanjinog doba, 2 Đurđevi stupovi u Rasu, arhitektura i živopis;
Bogorodičina crkva u Studenici, arhitektura.
8. nedelja predavanje - Bogorodičina crkva u Studenici, skulptura 9. nedelja predavanje - Umetnost Nemanjinog doba, 3 Ostale Nemanjine zadužbine: Sv. Nikola u Končulu, Bogorodica u Bistrici, Sv. Nikola u Dabru, Sv. Đorđe u Dabru, Sv. Pantelejmon u Nišu, Hilandar, Sveti arhanđel Mihailo i Sv. Nikita u Skoplju; Živopis: Sv. Petar u Rasu. 10. nedelja predavanje - Umetnost Nemanjinog doba, 4 Ostali spomenici Nemanjinog vremena:
Zadužbine Nemanjinih srodnika: Moravski Gradac, Sv. Đorđe u Budimlji.
Arhitektura: Sv. Luka u Kotoru, Sv. Marija na Mljetu, crkva A u Ratcu, crkva na ostrvu Mrkanu kod Cavtata, Ston (Sv. Vrači i Sv. Đorđe u Ponikvama, Sv. Marija Magdalena, Sv. Jovan, Sv. Petar i Sv. Stefan u Stonu), Sv. Dujam u Škaljarima (Kotor), Sv. arhanđeo Mihailo na Prevlaci;
skulptura: Sv. Marija na Mljetu, reljef iz Sv. Petra u Stonu;
slikarstvo: Sv. Luka u Kotoru.
11. nedelja predavanje - Miroslavljevo jevanđelje; Umetnost epohe Stefana Prvovenčanog do 1219. Miroslavljevo jevanđelje, Vukanovo jevanđelje, živopis Bogorodičine crkve u Studenici.
12. nedelja predavanje - Umetnost epohe Stefana Prvovenčanog do 1219. Žiča - arhitektura, Bijela - freske, Prevlaka.
Umetnost Kneževine Neretljana u XII i XIII veku.
Umetnost Bosne do kraja XII veka.
Spomenici van srpskih zemalja (Vatoped, Hilandar, rotonda u Znojmu - Marija Srpska, oko 1134, arhitektura i freske, oslikani pod kripte bazilike u Vislici - Jelena Znojamska oko 1176). 13. nedelja predavanje - Razvoj zrelog raškog stila u graditeljstvu; slikarstvo prve polovine XIII veka, 1 Razvoj zrelog raškog stila u graditeljstvu (Mileševa, Radoslavljeva priprata, Sv. Apostoli u Peći, Bogorodica Hvostanska, Pridvorica itd.); crkve u "pomorskim zemljama" Sv. Martin u Kotoru, Sv. Marija Koleđata u Kotoru, itd.
Srpsko slikarstvo prve polovine XIII veka, 1 (Žiča, Studenica - spoljna priprata, paraklis na kuli).
14. nedelja predavanje - Srpsko slikarstvo prve polovine XIII veka, 2 Mileševa 15. nedelja predavanje - Srpsko slikarstvo prve polovine XIII v. i raška arhitektura druge pol. XIII v. Srpsko slikarstvo prve polovine XIII veka - Nikoljača, Bogorodica LJeviška u Prizrenu, Koriša, Sv. Nikola Toplički; rukopisi prve polovine XIII veka - Beogradski parimejnik, Hil. 22, Hil. 313, Hil. 387, Bratkov minej.
Raška arhitektura druge polovine XIII veka - Morača, Sopoćani, Gradac, Davidovica, Arilje, Trška crkva, ostali spomenici.
16. nedelja predavanje - Raško slikarstvo na vrhuncu, 1 Slikarstvo Sv. Apostola u Peći 17. nedelja predavanje - Raško slikarstvo na vrhuncu, 2 Živopis Sopoćana 18. nedelja predavanje - Raško slikarstvo na vrhuncu, 3 Morača, Bogdašić, Hilandar (kelija Sv. Trojice na Spasovoj vodi i pirg Sv. Đorđa); ikone (Hilandarske prestone ikone Pantokratora i Odigitrije) i ilustrovani rukopisi iz doba vladavine kralja Uroša (Hilandar 8, moskovski Šestodnev Jovana Egzarha itd). 19. nedelja predavanje - Poslednja faza raškog slikarstva XIII veka, 1 Gradac, Đurđevi Stupovi u Rasu (priprata i Dragutinova kapela), Davidovica, treći sloj živopisa u crkvi Sv. Petra u Rasu, Stara Pavlica, Bogorodica u Bistrici. 20. nedelja predavanje - Poslednja faza raškog slikarstva XIII veka, 2 Živopis crkve Sv. Ahilija u Arilju; ikone i minijature poslednje četvrtine XIII veka (Vatikanska ikona sv. Petra i Pavla, Prizrensko jevanđelje). 21. nedelja predavanje - Dominacija vizantijskih stilskih shvatanja u doba kralja Milutina, 1 Arhitektura zadužbina kralja Milutina i njegovih podanika. 22. nedelja predavanje - Dominacija vizantijskih stilskih shvatanja u doba kralja Milutina, 2 Pojava stila Paleologa u srpskom slikarstvu (zapadni travej crkve Sv. Apostola u Peći, Bogorodica LJeviška, Žiča). 23. nedelja predavanje - Dominacija vizantijskih stilskih shvatanja u doba kralja Milutina, 3 Klasicizam stila Paleologa u Srbiji, 1 (Kraljeva crkva u Studenici). 24. nedelja predavanje - Dominacija vizantijskih stilskih shvatanja u doba kralja Milutina, 4 Klasicizam stila Paleologa u Srbiji, 2 (Staro Nagoričino). 25. nedelja predavanje - Dominacija vizantijskih stilskih shvatanja u doba kralja Milutina, 5 Klasicizam stila Paleologa u Srbiji, 3 (Gračanica). 26. nedelja predavanje - Dominacija vizantijskih stilskih shvatanja u doba kralja Milutina, 6 Ostali spomenici slikarstva iz epohe kralja Milutina (Hilandar, Prohor Pčinjski, Banjska, Sv. Nikola Orfanos y Solunu, Sv. Đorđe u Kičevu, Sv. Petar u Bijelom Polju; Sušica, Mušutište). 27. nedelja predavanje - Ostali spomenici slikarstva iz epohe kralja Milutina Ikonopis (Hilandarske ikone s početka XIV veka - dve prestone ikone Hrista i Bogorodice, Vavedenje, Pantelejmon, hilandarski diptih); minijaturno slikarstvo (Bogdanovo jevanđelje, Psaltir pljevaljski, Hilandar 12 itd); Plaštanica kralja Milutina. 28. nedelja predavanje - Umetnost Primorja u doba kraljice Jelene i Bosne u XIII i prvim decenijama XIV v. Umetnost u Primorju u doba kraljice Jelene (Franjevačke crkve u Baru, Kotoru, Ulcinju i Skadru, Sv. Marija i Sv. Jovan u Svaču, Sv. Nikola kod Skadra, Sv. Srđ i Vakh na Bojani, Sv. Đorđe u Baru itd.)
Umetnost Bosne u XIII i prvim decenijama XIV veka.
Literatura i izvori podataka: Opsta obavezna Literatura A. Deroko, Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji, Beograd 1953, 39–44, 49, 57, 58–87, 150–157, 159–166, 181, 184–185, 207–208. B. Todić, Srpsko slikarstvo u doba kralja Milutina, Beograd 1998, 228–262. V. J. Đurić, Vizantijske freske u Jugoslaviji, Beograd 1974, 25–54. V. Korać, M. Šuput, Arhitektura vizantijskog sveta, Beograd 1998, 236–246, 276–284, 328–341. Istorija srpskog naroda, knj. I, Beograd 1981, 230-248, 273-296, 389-433, 476-495, knj. II, Beograd 1982, 343-344 (isti tekst u: V. J. Đurić, G. Babić-Đorđević, Srpska umetnost u srednjem veku, Beograd 1997, tom I, str. 5-223; tom. II, str. 5-47, 191). Istorija Crne Gore, knj. 1, Titograd 1967, 378, 431–439; knj. 2/1, Titograd 1970, 117–155, 160–195. J. Maksimović, Srpska srednjovekovna skulptura, Novi Sad 1971, 19–30, 33–48, 63–96. J. Maksimović, Srpske srednjovekovne minijature, Beograd 1983, 17–36, 87–97. M. Marković, Umetnička delatnost Mihaila i Evtihija, Zbornik Narodnog muzeja XVII/2 (Beograd 2004), 95–112. |
