Kurs: Etnologija balkanskih društava (osn.)
Predavači

dr Ivan Kovačević, profesor emeritus

dr Bojan Žikić, redovni profesor

dr Vladimira Ilić, docent

dr Bogdan Dražeta, docent

obavezni kurs
Broj bodova: 6.00
Sadržaj kursa: Teorijska nastava obuhvata pristupe koji se zasnivaju na analizi slika, predstava, mitova i narativa uz pomoć kojih se konstruiše pretpostavljena drugost Balkana u odnosu na Evropu. Analizuju se kako različiti tipovi evropskih diskursa o karakteristikma regiona, tako i lokalne varijante orijentalizma i balkanizma, uz pomoć kojih se uspostavljaju unutrašnje simboličke hijerarhije između balkanskih nacija i država. Imagološki i narativistički pristupi se zatim porede sa pristupima kojima je cilj da utvrde balkanske „realije“ uočljive u različitim oblastima: geografiji, nasleđima, tradicijama, civilizacijama, mentalitetima ili istorijskim procesima. Praktična nastava kroz studentske radionice obrađuje glavne društvene institucije koje su se na prostorima Balkanskog poluostrva razvijale kroz stalnu interakciju lokalnih seoskih zajednica i regionalnih, odnosno globalnih političkih i ekonomskih poredaka.
Cilj izučavanja kursa: Usvajanje informacija o društvenim sklopovima, procesima, institucijama, oblicima ponašanja, vrednostima, normama i identitetima koji su u različitim vremenskim periodima karakterisali balkanska društva.
App.preduslovi_za_polaganje: Studenti moraju da imaju ispunjen uslov za upis odgovarajuće godine studija.
Oblici nastave: Nastava se ostvaruje kroz predavanja, vežbe, studentske radionice i prikazivanje različitih vrsta vizuelnih materijala.
Literatura i izvori podataka:
Opsta obavezna Literatura
Dž. M. Halpern, Srpsko selo - Društvene i kulturne promene u seoskoj zajednici (1952 -1987), Beograd, 2004.
K. Kazer: “Balkanski patrijarhat – istorijat i rasprostranjenost jednog kulturnog obrasca”, u: isti, Porodica i srodstvo na Balkanu, Beograd, 2002, 65-172.
L. Wolff: Inventing Eastern Europe. The Map of Civilisation on the Mind of the Enlightenment, Stanford, 1994, 1-194, 284-374.
L.S. Stavrianos: “Zemlja i ljudi”,“Osmanske institucije”, “Balkansko poluostrvo pod osmanskom vladavinom” u: isti, Balkan posle 1453. godine, Equilibrium, Beograd, 2005, 3-17, 81-93, 94-111.
M. Mazower, The Balkans, Phoenix Press, London, 2001.
M. Todorova, “Uvod. Balkanizam i orijentalizam: različite kategorije?”, Imaginarni Balkan, Beograd: Biblioteka XX vek, 1999, 15-44.
T. Stojanović: Društvo, u: isti, Balkanski svetovi. Prva i poslednja Evropa, Equilibrium, Beograd, 1997, 151-222.
S. Novaković: Selo, Beograd, 1943.
T. Taranovski: Istorija srpskog prava u nemanjićkoj državi, Beograd, 2002, 5-115.
Opsta dopunska Literatura
J.G. Carrier: “Occidentalism: the world turned upside-down”, American Ethnologist, 1991, 195-212.
I. Čolović: “Skerlić, ‘Sveslavija’ i ‘truli zapad’”, u: isti, Politika simbola. Ogledi o političkoj antropologiji, Beograd: Radio B92, 1997, 87-95 (ili isti tekst iz drugog izdanja knjige u ediciji Biblioteka XX vek).
M. Jovanović, S. Naumović, (Eds.): Gender Relations in South Eastern Europe: Historical Perspectives on Womanhood and Manhood in the 19th and 20th Century, Zur Kunde Südosteuropas - Band II/33, Udruženje za društvenu istoriju - Posebna izdanja / Ideje 4, Graz-Belgrade, 2002.
M. Todorova: “Situating the family of Ottoman Bulgaria within the European pattern”, History of the Family, Vol. 1 Issue 4, 1996, 443-460.
V. Stanimirović: “Razvoj miraza u srpskoj tradicijskoj kulturi XIX i XX veka”, “Raširenost miraza na Balkanu u i početkom veka”, “Odnos miraza i srodnih instituta običajnog prava”, “Funkcije miraza”, u: Ustanova miraza u našoj tradicijskoj kulturi, Beograd, 1998, 37-103.
D. Dragojlović: “Institucija kolektivne odgovornosti kod balkanskih Slovena u srednjem veku”, Običajno pravo i samouprave na Balkanu i u susednim zemljama, Beograd, 1974.
I. Jelić: Krvna osveta i umir u Crnoj Gori i Severnoj Albaniji, Beograd, 1926.
R. Rakić: “Kumstvo u pravoslavnih Jugoslovena kao socijalno-strukturni oblik”, Etnološki pregled 10, Cetinje, 1972.
S. Zlatanović: “Savremena svadba”, u: Svadba – priča o identitetu, EI SANU, Posebna izdanja knj. 47, Beograd, 2003, 101-159.
A. Gurevič, "Seljaci i sveci", u: isti, Problemi narodne kulture u srednjem veku, Grafos, Beograd, 1987, 70-129.
A. Kiossev: Plovdiv: The Text of the City vs. the Texts of Literature, NEXUS Research Project, Sofia, 2003.
A. Milić: “Brak”, u: Sociologija porodice. Kritika i izazovi, Čigoja, Beograd, 2001, 113-130.
A. Milić: “Srodstvo”, u: ista, Sociologija porodice. Kritika i izazovi, Čigoja, Beograd, 2001, 100-112.
B Đurđev: “Postanak brdskih, crnogorskih i hercegovačkih plemena”, Zgodovinski časopis XIX-XX, Ljubljana, 1965-1966.
B. Jezernik, Divlja Evropa, XX Vek, Beograd, 2007.
B. S. Denitch: “Spol i moć na Balkanu”, Etnološki pregled 22, 1986, 85-98.
C. A. Gregory: “Exchange and Reciprocity”, u: T. Ingold, ed., Companion Encyclopedia of Anthropology, London and New York, 1994, 911-939.
D. Angelov: “The Making of Byzantinism”, 1-10.
D. Chirot: “The Romanian Communal Village: An Alternative to the Zadruga”, u: R.F. Byrnes (ed.), Communal Families in the Balkans: The Zadruga, University of Notre Dame Press, Notre Dame-London, 1976, 139-159.
D. Noris, “Konstruisanje Balkana”, i “Tekstualne reprezentacije”, u: Balkanski mit, Beograd: Geopoetika, 2002, 13-29, 31-68.
D. Rihtman-Auguštin: “Zašto i otkad se grozimo Balkana”, u: Ulice moga grada, Beograd: Biblioteka XX vek, 211-236.
D. Rihtman-Auguštin: Struktura tradicijskog mišljenja, Zagreb, 1984, 7-21, 26-29, 165-189.
D. Stojanović: “Recepcija ideala slobode, jednakosti i bratstva kod srpske elite početkom 20. veka”, u: Srbija u modernizacijskim procesima 19. i 20. veka, 3 Uloga elita, Beograd, 2003, 73-103.
E. A. Hammel: “Uticaj društvene i geografske pokretljivosti na stabilnost srodničkih sistema, primer iz Srbije”, Etnološki pregled 22, 1986, 73-84.
E. Coundouriotis, "Dracula and the Idea of Europe", Connotations 9.2, (1999-2000), 143-159.
E. Gordy: “The Destruction of Musical Alternatives”, u: The Culture of Power in Serbia. Nationalism and the Destruction of Alternatives, University Park, 1999, 103-164.
E. Said: Orientalism, London, 1995 (1978), 1-110, 201-354.
E.Wolf: Peasants, New Jersey, 1966, 1-17.
G. M. Foster: “Peasant Society and the Image of Limited Good”, American Anthropologist 67, 1963, 293-315.
Gradovi u hrišćanskoj i muslimanskoj usmenoj epici. CD-rom u izdanju Balkanološkog instituta SANU.
H. Mendras: Seljačka društva, Zagreb, 1986, 27-35, 107-127.
I. Čolović: “Selo i grad u delu Tihomira Đorđevića”, u: isti, Politika simbola, Radio B92, Beograd, 1997, 109-118 (ili isti tekst iz drugog izdanja knjige u ediciji Biblioteka XX vek).
I. Kronja, “Definicija turbo-folka kao muzičkog pravca”, “Uslovi za nastanak i održanje turbo-folka”, “Obeležja i značenja turbo-folk stila”, Smrtonosni sjaj. Masovna psihologija i estetika turbo-folka 1990-2000, Tehnokratia, Beograd, 2001, 10-14, 24-40, 70-83.
J. Dittmer, "Dracula and the Cultural Construction of Europe", Connotations 12.2-3, (2002/2003), 233-48.
J.B. Allcock: “Introduction”, “Balkan Societies in the Modern World”, u: isti, Explaining Yugoslavia, Hurst & Company, London, 2000, 13-26.
K. Bem (C. Boehm): Krvna osveta u Crnoj Gori, CID, Podgorica, 1998
K. Rot: “Buržoaska kultura i građansko društvo u jugoistočnoj Evropi. Prilog debati o modernizaciji”, u: isti, Slike u glavama. Ogledi o narodnoj kulturi u jugoistočnoj Evropi, XX vek, Beograd, 2000, 214-238.
K. Rot: “Kako izaći na kraj s prošlošću? Otomansko nasleđe u jugoistočnoj Evropi”, u: isti, Slike u glavama. Ogledi o narodnoj kulturi u jugoistočnoj Evropi, XX vek, Beograd, 2000, 189-213.
K.E. Fleming: “Orijentalizam, Balkan i balkanska istoriografija”, Filozofija i društvo XVIII, Beograd, 2001, 11-32.
M. Đurković: “Razmatranja o ‘turbo-folku’”, u: isti, Diktatura, nacija, globalizacija, Institut za evropske studije, Beograd, 2002, 205-227.
M. Živković: “Nešto između: simbolička geografija Srbije”, Filozofija i društvo XVIII, 2001, 73-110.
M. Bakić-Hayden: “Nesting Orientalisms”, Slavic Review, Vol. 54 No. 4 (Winter 1995), 917-931.
M. Bogdanović: “Modernizacijski procesi u Srbiji u XX veku”, u: Srbija u modernizacijskim procesima XX veka, Beograd, 1994, 35-58.
M. Hercfeld, “Šta je kulturna intimnost”, Kulturna intimnost, Beograd: Biblioteka XX vek, 2004, 17-67.
M. Kolin: This is Serbia Calling. Rokenrol radio i beogradski pokret otpora, Beograd, 2001.
M. Prošić-Dvornić: “At the Crossroads of Europe and the Orient: The Change of Internal City Structure in the XIX Century Belgrade”, Etnološki pregled 26, Beograd, 1990.
M. Todorova, “‘Balkan kao samoodređenje”, Imaginarni Balkan, Beograd: Biblioteka XX vek, 1999, 73-112.
M. Todorova: “Balkan: Realia- Qu’est-ce qu’il y a hors de texte?”, u: Imaginarni Balkan, Beograd: Biblioteka XX vek, 1999, 277-315.
M. van de Port: “‘It Takes a Serb to Know a Serb’.Uncovering the roots of obstinate otherness in Serbia”, Critique of Anthropology, Vol. 19 (1), 7-30.
M. van de Port: “Fini ljudi: a Balkan Bourgeoisie”, u: Gypsies, Wars, and Other Instances of the Wild. Civilisation and Its Discontents in a Serbian Town, Amsterdam, AUP, 1998, 37-66.
M. van de Port: “On Mud and Gypsies, or On People and the World as they Simply Are”, in: Gypsies, Wars and Other Instances of the Wild. Civilisation and its Discontents in a Serbian Town, Amsterdam, 1998, 133-175.
N. Pavković: “On the problem of secondary archaism among the South Slavs”, u: K. Kaser, M. Jovanović and S. Naumović, (Eds.), Between the Archives and the Field. A Dialogue on Historical Anthropologyof the Balkans, Belgrade-Graz, 1999, 133-140.
N. Pavković: “Pleme u istoriji jugoslovenskih naroda”, Sociološki leksikon, Beograd, 1982, 448-451.
P. Šarčević: “Tobelija: Female-to-Male Cross-Gender Role in the 19th and 20th Century Balkans”, u: K. Kaser, M. Jovanović and S. Naumović, eds., Between the Archives and the Field. A Dialogue on Historical Anthropologyof the Balkans, Belgrade-Graz, 1999, 135-146.
P. Berk: “Reciprocitet” i “Patronat i korupcija”, u: isti, Istorija i društvena teorija, Equilibrium, Beograd, 2002, 76-78, 78-82.
S. Jansen, „Kultura protiv primitivizma“, Antinacionalizam, Beograd: Biblioteka XX Vek, 2005, 109-167.
S. Jansen: “Svakodnevni orijentalizam: doživljaj Balkana/Evrope u Beogradu i Zagrebu”, Filozofija i društvo XVIII, 2001, 33-71.
S. Markovich, British Perceptions of Serbia and the Balkans 1903-1906, +Dialogue, Paris, 2000, 90-116.
S. Naumović, “The Social Origins and Political Uses of Popular Naratives on Serbian Disunity”, Filozofija i društvo XVI, 2005, pp. 65-104.
S. Naumović, M. Jovanović, (Eds.): Childhood in South Eastern Europe: Historical Perspectives on Growing Up in the 19th and 20th Century, Zur Kunde Südosteuropas - Band II/28, Udruženje za društvenu istoriju - Posebna izdanja / Ideje 2, Graz-Belgrade, 2001.
T. Longinović, "Vampire as Metaphor", Vampires Like Us: Writing Down the Serbs, Belgrade Circle, Belgrade, 2005, 29-63.
T.P. Vukanović: Selo kao društvena zajednica kod Srba s naročitim osvrtom na Sretečku župu u APKM, Poseban otisak iz Glasnika Muzeja Kosova i Metohije, Priština, 1965.
V. Clark, "The Serbs", in: Why Angels Fall. A portrait of Orthodox Europe from Byzantium to Kosovo, Macmillan, London, 2000, 47-101.
W. Bracewell and A. Drace-Francis: “South-Eastern Europe: History, Concepts, Boundaries”, Balkanologie 3 (2), 1999, 48-66.
A. Vuletić: “Seoska porodica”, u: Porodica u Srbiji sredinom 19. veka, Istorijski institut/ JP Službeni glasnik, Beograd, 2002, 29-102.
A. Mitrović: “Evropeizacija i/ili modernizacija (deset teza)”, Godišnjak za društvenu istoriju, Godina I, Sveska 2, 1994, 143-145.
V. Bogišić: “O obliku zvanom inokoština”, u: Pravni članci i rasprave, Beograd, 1927.
V. Velmar-Janković: Pogled s Kalemegdana. Ogled o beogradskom čoveku, Beograd, 1992.
V. Popović: “Zadruge (teorije i literatura)”, Glasnik Zemaljskog Muzeja, Sarajevo, 1921-1922.
G. Đerić: “Svakodnevne diskursivne prakse o osobinama naroda i važnosti nacionalnog identiteta”, u: Pr(a)vo lice množine. Kolektivno samopoimanje i predstavljanje: mitovi, karakteri mentalne mape i stereotipi, INSTIFDT i Filip Višnjić, Beograd, 2005, 89-148.
D. Antonijević, "Kalušari", u: isti, Ritualni trans, Balkanološki institut SANU, Beograd, 1990,189-267.
Đ. S. Kostić, ur., Sa bedekerom po Jugoistočnoj Evropi, Beograd, 2005.
Ž. Trebješanin: “Muško-ženski odnosi u srpskoj tradicijskoj kulturi”, u: B. Jovanović, ur., Muškarac i žena, Gutenbergova galaksija, Beograd, 2001, 187-199.
Ž. Trebješanin: Predstava o detetu u srpskoj kulturi, Srpska književna zadruga, Beograd, 1991, 213-299.
Z. Ivanović: “Na koga liče deca: srodstvo kod Srba i principi percepcije sličnosti među srodnicima”, Etnografski institut SANU, Posebna izdanja 48, 375-408.
Z. Karanović: “Svadba i dar, ili dijalog koji traje”, u: Dometi, proleće-leto 1992, tematski dvobroj 68-69 (Poetika dara i darivanja u jugoslovenskim književnostima), Sombor, 116-149.
Z. Karanović: “Svadbeni ritual kao mehanizam sankcionisanja i potčinjavanja moći žene”, GEI SANU, knj. XLII, Beograd, 1993, 15-26.
J. Erdeljanović: “Neke crte u formiranju plemenskog društva kod dinarskih Srba”, Glasnik Srpskog geografskog društva knj. V, Beograd, 1921.
J. Cvijić: “Geografski uticaji i intervencija društvenih elemenata” (Prva knjiga, Treći deo), u: isti, Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje. Osnovi antropogeografije, Zavod za izdavanje udžbenika SRS, Beograd, 1966, 90-190 (ili isti odeljak u nekom drugom izdanju).
M. Bahtin, "Narodno-praznične forme...", u: isti, Stvaralaštvo Fransoa Rablea i narodna kultura srednjega veka i renesanse, Nolit, Beograd, 1978, 213-294.
M. Vlajinac: Moba i pozajmica, Srpski etnografski zbornik 44, Beograd, 1924, 19-47, 106-135 i 233-236.
M. Miterauer: Porodični kontekst: Balkan u poređenju sa Evropom, u: Kad je Adam kopao, a Eva prela: Istorijsko-antropološki ogledi iz prošlosti evropske porodice, Beograd, UDI, 2001, 129-155.
M. Prošić-Dvornić: “Pokladni ritual na primeru šumadijske varijante pokladnih igara”, u: Folklorni teatar u balkanskim i podunavskim zemljama, SANU/Balkanološki institut, Posebna izdanja knj. 21, Beograd, 1984, 143-158.
M. Ristović, Balkan i Srbija u nemačkim satiričnim časopisima 1903-1918, Čigoja, Beograd, 2003.
M. Filipović: “Zvanica ili uzov, ustanova uzajamnog gošćenja”, u: Čovek među ljudima, Beograd, 1991, 154-190.
M. Filipović: “Kućna zadruga”, u: Čovek među ljudima, Beograd, 1991, 3-17.
N. Pavković, S. Naumović: “Faşancu la Grebenaţ: Folklorizam, simboličke strategije i etnički identitet rumunske nacionalne manjine u Banatu, u: Položaj manjina u Saveznoj Republici Jugoslaviji, SANU, Naučni skupovi LXXXIV, Odeljenje društvenih nauka knj. 19, Beograd, 697-708.
N. Pavković: “Brak”, u: Leksikon srpskog srednjeg veka, Knowledge, Beograd, 1999, 60.
N. Pavković: “Društveni značaj tradicionalnih godišnjih sajmova”, Etnološki Pregled 10, Cetinje, 1972.
N. Pavković: “Etnološka koncepcija nasleđivanja”, Etnološke sveske IV, Beograd, 1982.
N. Pavković: “Pravni običaj”, Zbornik Etnografskog muzeja 1901-2001, Beograd, 2001, 351-358.
N. Pavković: “Selo kao obredno-religijska zajednica”, Etnološke sveske I, Beograd, 1978, 51-65.
N. Pavković: “Teorijski okviri proučavanja običajnog prava u jugoslovenskoj pravnoj etnologiji”, Etnološki Pregled 17, Beograd, 1982, 123-141.
N. Pavković: Društvena organizacija u Srba, Glasnik Etnografskog muzeja 44, Beograd, 1980, 147-162.
P. Marković: “Teorija modernizacije i njena kritička primena na međuratnu Jugoslaviju i druge istočnoevropske zemlje, Godišnjak za društvenu istoriju, Godina I, Sveska 1, Beograd, 1994, 11-34.
R. Rakić: Terminologija srodstva u Srba, Beograd, 1991.
S. Bojanin: “Predstave o prazniku i praznično ponašanje u srednjovekovnoj Srbiji”, Godišnjak za društvenu istoriju, Godina , Sveska 3, 2001, 179-204.
S. Naumović: “Ustaj seljo, ustaj rode: Simbolika seljaštva i politička komunikacija u novijoj istoriji Srbije”, Godišnjak za društvenu istoriju, Godina II, Sv. 1, Beograd, 1995, 39-63.
S. Novaković: Selo, Beograd, 1943, 7-83.
T. Đorđević: “Selo kao društvena zajednica za vreme prve vlade kneza Miloša”, Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor, II, Beograd 1922, 129-138.
Folklorni teatar, Balkanološki institut SANU, Beograd, 1984, 143-158.