|
Kurs: Materijalna kultura Srbije (osn.) U okviru predmeta: Materijalna kultura Srbije Predavači dr Danijela Velimirović, vanredni profesor obavezni kurs Broj bodova: 6.00 Sadržaj kursa: Predmet se bavi osvajanjem znanja iz oblasti tradicionalne i savremene materijalne kulture na teritoriji Srbije. Tradicionalni inventar materijalne kulture biće obrađen u okviru sledećih celina: seoska i gradska naselja, seoska i gradska arhitektura, ishrana i identitet, seoski i gradski fiksirani kostim. Navedeni oblici materijalne kulture biće posmatrani i u okviru savremenih procesa, kao što su transformacija, reinterpretacija, nestajanje, revitalizacija, čuvanje i zaštita.
U okviru vežbi odvijaće se: (a) diskusija najznačajnijih bibliografskih jedinica i filmskih zapisa o tradicionalnom inventaru, (b) poseta muzejima uz stručni obilazak pojedinih postavki, kao i (v) prezentacija studentskih seminarskih radova (mini-projekata) u vezi sa savremenim promenama u materijalnoj kulturi. Cilj izučavanja kursa: Predmet ima dva osnovna cilja: (1) upoznavanje studenata sa dosadašnjim rezultatima istraživanja tradicionalne materijalne kulture na području Srbije, i (2) podsticanje novih pristupa istraživanju savremenih procesa i pojava u vezi sa materijalnom kulturom. Preduslovi za polaganje: Za pohađanje ovog kursa nisu potrebni prethodni uslovi. Oblici nastave:
Predavanja, vežbe i radionice uz upotrebu vizuelnih tehnika. Plan kursa: 1. nedelja predavanje - Uvodni čas Upoznavanje sa predmetom. Literatura: O izučavanju materijalne kulture u domaćoj etnologiji, vidi u Prošić Dvornić, M. Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka, Beograd, 2006, s. 15-23. 2. nedelja predavanje - Narodno neimarstvo: definicija i tipologija; kuća u Vojvodini Predavanje obuhvata definiciju i tipologiju narodnog neimarstva, nakon čega sledi izlaganje o jednom tipu narodne arhitekture - kući od naboja. Potom sledi diskusija o primerima revitalizovanih zgrada koje pripadaju ovom tipu gradnje. Literatura: Deroko, A. Narodno neimarstvo, knj. 1, Beograd, 1968, s. 3-5, 41-42. 2. nedelja predavanje - Narodno neimarstvo: definicija i tipologija; kuća u Vojvodini Predavanje obuhvata definiciju i tipologiju narodnog neimarstva, nakon čega sledi izlaganje o jednom tipu narodne arhitekture - kući od naboja. Potom sledi diskusija o primerima revitalizovanih zgrada koje pripadaju ovom tipu gradnje. Literatura: Đekić, M. Narodno graditeljstvo Vojvodine, kuća kao spomenik kulture, Novi Sad, Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, 1994, s. 9-43. 2. nedelja predavanje - Narodno neimarstvo: definicija i tipologija; kuća u Vojvodini Predavanje obuhvata definiciju i tipologiju narodnog neimarstva, nakon čega sledi izlaganje o jednom tipu narodne arhitekture - kući od naboja. Potom sledi diskusija o primerima revitalizovanih zgrada koje pripadaju ovom tipu gradnje. Literatura: O baroknoj koncepciji prostora, vidi u Prošić Dvornić, M. Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka, Beograd, 2006, s. 159. 3. nedelja predavanje - Dinarska brvnara Predavanje obuhvata karakteristike dinarske brvnare i njenog unutrašnjeg uređenja, kao i varijetete ovog tipa gradnje. Potom sledi diskusija o revitalizaciji primeraka ovog tipa graditeljstva. Literatura: O starovlaškom tipu sela i šumadijskom varijetetu, vidi u Cvijić, J. Balkansko poluostrvo, Beograd, 1966, s. 263-264, 264-265. 3. nedelja predavanje - Dinarska brvnara Predavanje obuhvata karakteristike dinarske brvnare i njenog unutrašnjeg uređenja, kao i varijetete ovog tipa gradnje. Potom sledi diskusija o revitalizaciji primeraka ovog tipa graditeljstva. Literatura: Bandić, D. Narodna religija Srba u 100 pojmova, Beograd, 2004, s.v. ognjište. 3. nedelja predavanje - Dinarska brvnara Predavanje obuhvata karakteristike dinarske brvnare i njenog unutrašnjeg uređenja, kao i varijetete ovog tipa gradnje. Potom sledi diskusija o revitalizaciji primeraka ovog tipa graditeljstva. Literatura: Đorđević, T. Zbijanje kuća i ušoravanje sela pod knezom Milošem, Glasnik Srpskog geografskog društva III. 3,4 (Beograd, 1914), s. 3-10. 3. nedelja predavanje - Dinarska brvnara Predavanje obuhvata karakteristike dinarske brvnare i njenog unutrašnjeg uređenja, kao i varijetete ovog tipa gradnje. Potom sledi diskusija o revitalizaciji primeraka ovog tipa graditeljstva. Literatura: Findrik, R. Dinarska brvnara, Sirogojno, 1998, s. 72-84. 3. nedelja predavanje - Dinarska brvnara Predavanje obuhvata karakteristike dinarske brvnare i njenog unutrašnjeg uređenja, kao i varijetete ovog tipa gradnje. Potom sledi diskusija o revitalizaciji primeraka ovog tipa graditeljstva. Literatura: Findrik, R. Narodno neimarstvo, Sirogojno, 1994, s. 74-79. 4. nedelja predavanje - Kuće čatmare: moravska kuća i kuća na Kosovu Predavanje obuhvata osnovne karakteristike čatmara u istočnom delu Srbije i na Kosovu, kao i njihov razvoj. Potom sledi diskusija teze Božidara Krstanovića o vezi između dinarske arhitekture i arhitekture u istočnoj Srbiji, kao i teze Ane Dragojlović Stevanović o poreklu trema na moravskoj kući. Literatura: Dragojlović Stevanović, A. Antropološka analiza narodne arhitekture u istočnoj Srbiji, GEI SANU, knj. XLIX, Beograd, 2000, s. 61-68. 4. nedelja predavanje - Kuće čatmare: moravska kuća i kuća na Kosovu Predavanje obuhvata osnovne karakteristike čatmara u istočnom delu Srbije i na Kosovu, kao i njihov razvoj. Potom sledi diskusija teze Božidara Krstanovića o vezi između dinarske arhitekture i arhitekture u istočnoj Srbiji, kao i teze Ane Dragojlović Stevanović o poreklu trema na moravskoj kući. Literatura: Krstanović, B. "Dinarska dvodelna kuća" u oblasti istočne Srbije, GEI SANU 49, Beograd, 2000, s. 207-216. 4. nedelja predavanje - Kuće čatmare: moravska kuća i kuća na Kosovu Predavanje obuhvata osnovne karakteristike čatmara u istočnom delu Srbije i na Kosovu, kao i njihov razvoj. Potom sledi diskusija teze Božidara Krstanovića o vezi između dinarske arhitekture i arhitekture u istočnoj Srbiji, kao i teze Ane Dragojlović Stevanović o poreklu trema na moravskoj kući. Literatura: O timočkom tipu sela, vidi u Cvijić, J. Balkansko poluostrvo, Beograd, 1966, s. 269-270. 4. nedelja predavanje - Kuće čatmare: moravska kuća i kuća na Kosovu Predavanje obuhvata osnovne karakteristike čatmara u istočnom delu Srbije i na Kosovu, kao i njihov razvoj. Potom sledi diskusija teze Božidara Krstanovića o vezi između dinarske arhitekture i arhitekture u istočnoj Srbiji, kao i teze Ane Dragojlović Stevanović o poreklu trema na moravskoj kući. Literatura: Findrik, R. Narodno neimarstvo, Sirogojno, 1994, s. 68-70, 83-86, 86-91. 5. nedelja predavanje - Savremena seoska arhitektura Na ovom času predviđena je diskusija o savremenim oblicima ruralne arhitekture. Literatura: Bratić, D. Malešević, M. Kuća kao statusni simbol, Etnološke sveske 4, Beograd, 1982, s. 144-153. 5. nedelja predavanje - Savremena seoska arhitektura Na ovom času predviđena je diskusija o savremenim oblicima ruralne arhitekture. Literatura: Kovačević, I. Socijalno-emfatička funkcija monumentalnih grobnica, Etnološke sveske 6, Beograd-Svetozarevo, 1985, s. 81-89. 6. nedelja predavanje - Konceptualizacija pojma "etno" u savremenom javnom diskursu Na predavanju će biti reči o izgradnji "etno" kuća i komercijalnih "etno" prostora u kontekstu konstrukcije/potvrde identiteta lokalnih zajednica. Literatura: Gavrilović, LJ. Etno kuće: u potrazi za identitetom, Muzeji br. 1 (n.s.), Beograd, 2008, s. 135-146. 7. nedelja predavanje - Balkansko-orijentalna gradska kuća Predavanje obuhvata osnovne karakteristike i tipologiju balkanskog tipa gradnje u XIX veku. Potom sledi prikaz kulturne biografije balkansko-orijentalne gradske kuće na prostoru Srbije. Literatura: Kojić, B. Stara gradska i seoska arhitektura u Srbiji, Beograd, 1949, s. 48-58. 7. nedelja predavanje - Balkansko-orijentalna gradska kuća Predavanje obuhvata osnovne karakteristike i tipologiju balkanskog tipa gradnje u XIX veku. Potom sledi prikaz kulturne biografije balkansko-orijentalne gradske kuće na prostoru Srbije. Literatura: O prihvatanju zapadnih stilova u arhitekturi i poimanju orijentalnog arhitektonskog nasleđa kao varvarskog, vidi u Prošić Dvornić, M. Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka, Beograd, 2006, s. 156-158, 161. 7. nedelja predavanje - Balkansko-orijentalna gradska kuća Predavanje obuhvata osnovne karakteristike i tipologiju balkanskog tipa gradnje u XIX veku. Potom sledi prikaz kulturne biografije balkansko-orijentalne gradske kuće na prostoru Srbije. Literatura: Findrik, R. Narodno neimarstvo, Sirogojno, 1994, s. 161-175. 8. nedelja predavanje - Hrana i identitet Predavanje govori o hrani kao "totalnoj društvenoj činjenici", o njenoj ulozi u konstrukciji identiteta nacije ili regije, kao i o statusu hrane u savremenoj evropskoj politici. Literatura: Tellström, R. Kultura prehrane u suvremenoj europskoj politici: u potrazi za optimalnom ravnotežom hrane i političkih faktora, Etnološka istraživanja 10, Zagreb, 2004, s. 41-50. 8. nedelja predavanje - Hrana i identitet Predavanje govori o hrani kao "totalnoj društvenoj činjenici", o njenoj ulozi u konstrukciji identiteta nacije ili regije, kao i o statusu hrane u savremenoj evropskoj politici. Literatura: Kovačević, I. Gastronomske tradicijade, Antropologija tranzicije, Beograd, 2007, s. 109-153. 8. nedelja predavanje - Hrana i identitet Predavanje govori o hrani kao "totalnoj društvenoj činjenici", o njenoj ulozi u konstrukciji identiteta nacije ili regije, kao i o statusu hrane u savremenoj evropskoj politici. Literatura: Prošić Dvornić, M. Kulturni i društveni značaj hrane tradicionalne srpske kulture, Kultura, knj. 2, br. 109/112, 2004, s. 315-339. 9. nedelja predavanje - Narodne nošnje: definicije i tipologija; Panonski tip seoskog kostima u Banatu Predavanje obuhvata definicije fiksiranih kostima (nošnji), kao i tipologiju ovih kostima na području Srbije. Nakon toga sledi izlaganje o panonskom tipu nošnje na području Banata. Literatura: Bjeladinović, J. Seoske nošnje i njihova tipološka klasifikacija, GEM 44, Beograd, 1980, s. 75-97. 9. nedelja predavanje - Narodne nošnje: definicije i tipologija; Panonski tip seoskog kostima u Banatu Predavanje obuhvata definicije fiksiranih kostima (nošnji), kao i tipologiju ovih kostima na području Srbije. Nakon toga sledi izlaganje o panonskom tipu nošnje na području Banata. Literatura: Srpske narodne nošnje u Vojvodini, uredio M. Filipović, izdanje Matice srpske, Novi Sad, 1953. (izabrati jedan od radova, koji se odnosi na seosku nošnju u Banatu). 10. nedelja vežbe - Priprema za sprovođenje samostalne istraživačke aktivnosti Na ovom času predviđene su vežbe koje predstavljaju pripremu za samostalnu analitičku obradu artefakata. Literatura: David Prown, J. An Introduction to Material Culture Theory and Method, Winterthur Portfolio, Vol. 17, No. 1 (Spring 1982), pp. 1-19. 11. nedelja predavanje - Panonski tip seoskog kostima u Šumadiji Predavanje obuhvata izlaganje o karakteristikama "fiksiranog" seoskog kostima u Šumadiji. Potom sledi diskusija o upotrebi delova šumadijske nošnje u savremenom srpskom političkom životu. Literatura: Prošić Dvornić, M. Narodna nošnja Šumadije, Zagreb, 1989. 12. nedelja predavanje - Centralno-balkanski tip seoskog kostima na Kosovu Predavanje obuhvata izlaganje o osnovnim karakteristikama centralnobalkanskog tipa nošnje na primeru seoskog kostima sa područja Kosova. Literatura: Jovanović, M. Uticaj zakonskih propisa na nestajanje tradicionalne nošnje u Srbiji, Glasnik Etnografskog instituta 24, Beograd, 1975, s. 109-114. 12. nedelja predavanje - Centralno-balkanski tip seoskog kostima na Kosovu Predavanje obuhvata izlaganje o osnovnim karakteristikama centralnobalkanskog tipa nošnje na primeru seoskog kostima sa područja Kosova. Literatura: Kosovo nekad i danas, Beograd, 1973, s. 333-337. 12. nedelja predavanje - Centralno-balkanski tip seoskog kostima na Kosovu Predavanje obuhvata izlaganje o osnovnim karakteristikama centralnobalkanskog tipa nošnje na primeru seoskog kostima sa područja Kosova. Literatura: Menković, M. Odevanje u funkciji etničkih simbola, Etnoantropološki problemi sv. 7, Beograd, 1990, s. 51-55. 13. nedelja predavanje - Građanski kostim u Kneževini/Kraljevini Srbiji Predavanje obuhvata izlaganje o karakteristikama srpskog građanskog kostima kao "autentičnog" oblika odevanja. Literatura: Prošić Dvornić, M. Odevanje u Beogradu u XIX i početkom XX veka, Beograd, 2006, s. 227-271, 271-277. 13. nedelja predavanje - Građanski kostim u Kneževini/Kraljevini Srbiji Predavanje obuhvata izlaganje o karakteristikama srpskog građanskog kostima kao "autentičnog" oblika odevanja. Literatura: Prošić-Dvornić, M. Ženski građanski kostim u Srbiji XIX veka, Zbornik Muzeja primenjenih umetnosti 24-25, Beograd, 1981-82, s. 9-28. 14. nedelja vežbe - Priprema za ispit Za ovaj čas predviđena je rekapitulacija pređenog gradiva i probni test. 15. nedelja vežbe - Priprema za ispit Na ovom času predviđena je poseta Etnografskom muzeju u Beogradu.
Literatura i izvori podataka: Opsta dopunska Literatura Meron, T. The Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict within the Case-low of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, Museum International, No. 228 (Vol. 57. No. 4, 2005), s. 41-59. Aranđelović-Lazić, J. Narodna nošnja u Negotinskoj krajini, GEM, knj. 31-32, 1969. Bjeladinović, J. Narodna nošnja u titovoužičkom, požeškom i kosjerićkom kraju, GEM 48, Beograd, 1984, 143-192. Vlahović, M. Ženska nošnja u Beogradskoj Posavini, GEM 5, Beograd, 1930. Vlahović, M. Muška nošnja u Beogradskoj Posavini, GEM 3, Beograd, 1928. Gavrilović, LJ, Menković, M. Odevanje u funkciji polnog morala, Raskovnik, god. 17, br. 63/66, 1991, 103-112. Deroko, A. Stara varoška kuća u Srbiji, Kosmetu i Makedoniji u poređenju sa kućama u Solunu, Carigradu i u Maloj Aziji, Glasnik Etnografskog instituta 2-3, Beograd, 1957. Draškić, M. Prilog problemu tipologije narodnih nošnji u SR Srbiji, GEM 26, Beograd, 1963, 93-108. Jovanović, M. Građanska nošnja u XIX veku, GEM 44, Beograd, 1980. Jovanović, M. Narodne nošnje u Srbiji u XIX veku, SEZb XCII, Beograd, 1979. Jokileto, J. Noviji međunarodni trendovi u zaštiti kulturnog nasleđa, Glasnik Društva konzervatora Srbije 25, 2001, 11-14. Kostim grada i sela na razmeđu dva veka, Prizren i okolina 1880-1918, katalog izložbe. Krunić, J. Kuća i varoš u oblasti Stare Raške, Beograd, 1994. (Poglavlje o dinarskoj dvodelnoj brvnari: 9-47, jedan konkretan primer iz narednih poglavlja). Nenadović, S. Ilustrovani rečnik izraza u narodnoj arhitekturi, Prosveta, Beograd, 2002. Petrović, Đ. Od pusta do zlatoveza, Etnološka biblioteka, Beograd, 2003. Petrović, P. Ž. Narodna nošnja u Šumadiji, Glasnik SANU knj. II, SV. 2, 1950.361-364. Radović, B. Ženska narodna nošnja u Mačvi i Pocerini, GEM 16, Beograd, 1954. Rodić, Z. Razvoj seoske kuće i stanovanje u Srbiji, Etnografski muzej u Beogradu, katalog izložbe, Beograd, 1999. Tomić, P. Grnčarstvo u Srbiji, katalog izložbe, Beograd, 1983. Tomić, P. Narodna keramika u Jugoslaviji, Etnološki pregled 6-7, Beograd, 1965, 39-47. Tomić, P. Tipološka klasifikacija zbirke narodnog grnčarstva, GEM 39-40, Beograd, 1976, 45-80. Trojanović, S. Sredačka župa i njena izumrla nošnja, Zbornik radova posvećen J. Cvijiću, Beograd, 1924, 411-427. Trojanović, S. Srpska nošnja, Narodna enciklopedija SHS, St. Stanojevića, knj. 3, Beograd, 1928. Ćatić, R. Muška narodna nošnja u Mačvi, GEM 12, 1937. Uskoković, R. Narodna nošnja po starovlaškim selima u okolini Ivanjice, GEM, knj. 1, Beograd, 1926, 94-98. Findrik, R. Vajati, Sirogojno, 1998. (Naročito sledeći delovi: 15-34, 59-102, 104-124). |
